Bu İsmi Tanımıyorsanız Çok Ayıp Ediyorsunuz! Birinci Yerli Uçağımızı Üretip, Ülkemizi Demir Ağlarla Ören Adam: Nuri Demirağ
Hayat öyküsünü öğrendiğinizde “Türkiye’de hiçbir muvaffakiyet cezasız kalmaz” demekten kendinizi alamayacaksınız.
Kaynak: 1, 2, 3, 4
1886 yılında Sivas’ın Divriği ilçesinde doğdu. Babasını şimdi 3 yaşındayken kaybetti. Bu yüzden geçim kederi olunca, okula giderken çalışma hayatına da atılmak zorunda kaldı.
Muvaffakiyete giden yolu, zekası ve azmi sayesinde çok erken yaşlarda başlamıştı. Ortaöğrenimini tamamladıktan sonra okuldaki başarısı sayesinde öğretmen yardımcısı olarak bir mühlet kendi okulunda misyon yaptı.
Okulu bitirdikten sonra, 17 yaşındayken, Ziraat Bankası’nın açtığı imtihanda başarılı olunca Ziraat Bankası Kangal Şubesi’nde işe girdi.
1909 yılında ülkede büyük bir kıtlık vardı. Depolarda terk edilmiş buğdayı halka neredeyse bedavadan verdi. Bu yüzden halk ve devlet tarafından takdir edildi.
Sivas halkı tarafından seviliyordu. Maliye Bakanlığı imtihanını kazanıp, yeni misyonuna başlayacağı İstanbul’a gitmek üzere kentten ayrılacağı gün tüm halkın ağlayarak kendisini yolcu etmeye geldiğini görünce, o da ağlayarak ayrıldı.
Halkın bu hareketi onun hamasetini ve azmini pekiştirdi. Kendini tam anlamıyla memlekete adayacaktı.
İstanbul’daki misyonunda, tekrar halkın çıkarı doğrultusunda çalışmasını sürdürdü. Engelleme gayretleri olmasaydı, Taksim Kışlası ve Talimhane, göz nazaran göre Fransızlara verilecekti.
Yeni vazifesi sırasında üst makamların işgalcilere gösterdiği ayrıcalıklara dayanamadı ve “Ulusal onuru ve onuru üç buçuk ayaktakımının ayakları altında çiğnenen bir hükûmete memurluk edemem” diyerek devlet misyonundan istifa etti.
O güne kadar biriktirdiği tüm parasıyla iş hayatına girmeye karar verdi ve o yıllarda yabancıların inhisarında olan sigara kağıdı işine girdi, birinci Türk sigara kağıdını üretti.
Bu, sadece ekonomik açıdan değil, siyasal açıdan da büyük bir yürek isteyen teşebbüstü. Ürettiği esere “Türk Zaferi” ismini vererek zafer ve memleket sevgisi vurgusunu gösterdi.
Bu birinci teşebbüsünden büyük kar elde edince ne kadar idealist bir insan olduğunu daha net göstermeye başladı.
Müdafa-i Hukuk Cemiyeti’ne katıldıktan sonra yöneticilerden biri oldu ve Anadolu’ya yardım gönderdi. İthalat ve ihracat yapmaya başladı.
40 yaşına bastığı gün ne kadar hayırsever bir kişiliği olduğu bir kere daha anlaşıldı. Öldükten sonra servetinin bir kısmını ailesine bir kısmını ise yaşarken yapmaya başarılı olamayacağını düşündüğü faydalı kuruluşlar meydana getirilmesi ve sürdürülmesi için bağışladı.
Cumhuriyet’in ilanından sonra, Fransızlar üstlendikleri demiryolu imalini bırakınca kardeşini memurluktan ayırarak bu işi üstlendi.
Dbuyruk yolu ağı ile kentlerin birbirine bağlanmasını sağladı. Demir yolu işinde kimi vakit emekçilerle birlikte omuz omuza çalıştı.
Yaptığı işleri şahsî çıkarından çok memleketin çıkarını düşünerek yaptı ve bundan övünç duydu.
Atatürk, Mühürdarzade olarak tanınan iki kardeşe bu hizmetleri nedeniyle “Demirağ” soyadını verdi.
Onuncu Yıl Marşı’ndaki “Demir ağlarla ördük anayurdu dört baştan” mısrasında da Nuri Demirağ tesiri vardır.
Ayrıyeten Asya’yı Avrupa’ya bağlayacak Boğaz Köprüsü projesini yaptı. Bu projede köprünün içinden geçecek bir tren yolu da olacaktı.
4 yıl süren araştırmalarının sonucunda hazırladığı proje, hükûmete gönderildi. Hükûmet mali kaynak yetersizliği ve İstanbul’un siluetini bozar fikri üzere çeşitli nedenlerle projeyi reddetti. Siyasi açıdan önü birinci sefer tıkanmaya başladı. Bu olumsuz durum devam edecekti…
1973’te yapılan köprü, aslında 1930’ların sonunda bitmiş olabilirdi! 1973’te de tahminen çoktan 2. bir köprü yapılmış olacaktı.
Büyük fikirleri devam ederken bir yandan da tarihi çeşmeleri yine ayağa kaldırdı.
Bu geleneğini yıllarca sürdürdü. Toplam 43 çeşme yaptırdı.
1933 yılında Keban Barajı projesini birinci kere lisana getirdi ancak takviye alamadı. Keban Barajı bu fikirden 33 yıl sonra yapılabildi.
Bursa’da Sümerbank Merinos Fabrikası’nı yaptı. Daha sonra yabancıların monopol oluşturarak çimentoyu 33 liraya satmaya başladıklarını görünce çimento fabrikası kurmak istedi. 13 liraya satmayı önerdiği halde fabrika kurmasına müsaade verilmedi.
Türk Hava Kurumuna yurt dışından uçak almak için bağış kampanyası başlatılınca Nuri Demirağ’a şu soru yöneltildi: “Siz kuruma ne vereceksiniz?”
Karşılığı harikaydı: “Siz ne diyorsunuz! Benden ulus için bir şey istiyorsanız en harikasını istemelisiniz. Mademki bir ulus uçaksız yaşayamaz, öyleyse bu yaşama aracını diğerlerinin bağışından beklememeliyiz. Ben bu uçakların fabrikasını yapmaya adayım.”
Yani para verip yurt dışından uçak almak yerine kendi uçağımızı kendimiz yaparız diyerek uçak fabrikası kurmaya karar verdi.
1932 yılında gözlerini Türk semalarına diktiğinde orada Türk üretimi kartalların uçuşmadığını görerek yeni bir şevke ve çaba aşkına kapılmıştı. O tarihlerde şu cümleyi söylemişti:
“Göklerine hâkim olamayan milletler, yerlerde sürünmeye, yerin tabanında çürümeye mahkûmdur.”
Ve dediğini yaptı. Eşi gibisi olmayan bir vatanperver olarak uçak fabrikası ve uçuş okulu için çalışmalara başladı.
Yurt dışında incelemelerde bulunduktan sonra yurt dışından lisans almak istemeyip Türk tipi uçakları yapacağını şu sözlerle lisana getirmişti:
“Avrupa’dan Amerika’dan lisanslar alıp uçak yapmak kopyacılıktan ibarettir. Demode tipler için lisans verilmektedir. Yeni icat edilenler ise büyük bir sır, büyük bir kıskançlıkla saklanmaktadır. Bununla birlikte kopyacılık sürdürülürse modası geçmiş şeylerle boş yere vakit geçirilecektir. Şu halde Avrupa ve Amerika’nın son sistem uçaklarına karşılık yepisyeni bir Türk tipi yaratılmalıdır.”
1940 yılında Yeşilköy Gök Okulu’nu kurdu. Burada pilotlar yetiştiriliyordu.
Şu anki İstanbul Atatürk Havalimanı’nın bulunduğu alana Nuri Demirağ sahipti.
“Nu.D” isimli uçaklar yapıldı. Yüzde yüz yerli ve ulusaldı her biri. Saatte 325 km yapabilen, 5000 feet’e kadar yükselebilen, hiç durmadan 1000 km uçabilen, çift pilot kumandası bulunan uçaklardı.
Uçaklarının sağlam olduğunu ve okulundan mezun pilotların başarılı bir biçimde yetiştirildiklerini kanıtlamak için, kendi fabrikasında yapılan uçağa evvel kendi biniyor, pilot koltuğuna da kendi pilot okulundan mezun olan oğlunu oturtuyor ve kendi yaptığı uçağı, kendi okulunda yetiştirdiği kendi oğluna kullandırarak, göklere yükseliyordu.
Türk Hava Kurumu, Demirağ Uçak Fabrikası’na 10 adet uçak ve 65 adet planör siparişi verdi.
1940 yılında Nuri Demirağ’ın uçak fabrikası tarafından Nud.36 eğitim uçağı 24 adet, 1944 yılında ise Nud.38 altı kişilik yolcu uçağı üretildi. Bu birinci yerli yolcu uçağı, dünya havacılığı yolcu uçakları A sınıfına alındı. Bu uçaklarla seferler yapılmaya başlandı.
Nuri Demirağ’ın uçak işlerinin sekteye uğraması mühendis Selahattin Alan’ın (Türkiye’nin birinci uçak mühendisi) yaptığı bir deneme uçuşunda kaza yapıp vefat etmesiyle başladı.
Bu bir başarısızlık mıydı? Elbette değildi. Sadece bir kazaydı. Pilot etraftaki hayvanlar piste girmesin diye açılan hendeği görmediği için bu türlü bir kaza olmuştu, uçak kaynaklı bir sebep bile değildi.
Bu yüzden Türk Hava Kurumu sipariş ettiği 65 uçağı almaktan vazgeçti.
İş yargıya taşındı ama Demirağ ismine olumsuz karar verildi.
Meğer Nuri Demirağ uçakların en inançlı ulaşım araçları olduğunu üstüne basa basa söylemişti. Kurulduğu günden beri 16 bin saat uçuşun yapıldığı, 290 pilotun yetiştiği Gök Okulları’nda hiçbir kaza meydana gelmemişti.
Eksper raporları da lehine olmasına karşın, mahkeme kararları daima aleyhine neticelendi.
Ayrıyeten, uçakların yurt dışına satılmaması için bir de kanun çıkartıldı. Bu nedenle İspanya, İran ve Irak’ın verdiği uçak siparişleri de iptal edildi.
Yurt dışından alınan siparişler engellendiği için elde kalan uçaklar hurdaya gitti.
Nuri Demirağ bu gelişmeleri dokümanlarla anlatıp, yaptığı toplam masrafın 1,5 milyon lira olduğunu belirttikten sonra cümlesini şöyle bitirmişti:
“Hoş, karakterim buna müsait değil lakin, bu parayla farzı-muhal 15-20 adet han-apartman yaptırır, senede 150-200 bin lira gelir alarak istediğim üzere yaşardım ama yapmadım.”
Siyasilere yazdığı mektupta, olabilecek her şeyi tek tek sıralayarak mevzunun ulusal siyaset açısından ehemmiyetini vurguladı ve isteklerini pek mahcup bir halde duyurdu.
Dikkate alınmadı.
Türk Hava Kurumu Fransa’dan uçak istedi. Nuri Demirağ 10 milyonluk ziyanını sineye çekti.
Nuri Demirağ, “Bütün isteğim Türk gençliğinin kanatlanmasını görmektir. Bu yolda bütün ferdî servetimi adamış bulunuyorum. Gerekirse sırtımdaki gömleği bile bu maksat uğruna satmaya hazırım.” diyerek niyetini aşikâr etse de, yerli uçak kıssası berbat sonla bitmişti.
Yeşilköy’deki toprağı daha sonra devletin oldu.
Nuri Demirağ yılmadı, projelerine ve teşebbüslerine devam etti.
Karabük’te Demir Çelik fabrikasının imaline başladı. Köy-kent projeleri geliştirdi. Ülkenin yer altı kaynaklarının, madenlerin, petrolün kullanımı için planlar hazırladı. Maden ve sanayi kentleri tasarılarını yaptı.
Çıkarılan siyasi zorlukları aşmak için birinci muhalefet partisi olan Ulusal Kalkınma Partisi’ni 1945 yılında kurdu.
Parti propagandası yapmak için birinci yerli radyoyu kurmak istedi, engellendi. Gazete kurma teşebbüsü de birebir biçimde engellendi ve Ulusal Kalkınma Partisi’yle başarılı olamadı.
1954 yılında, Demokrat Parti listesinden milletvekili oldu. “Makam ve memuriyet güçlerini berbata kullanarak kamu sistemini çiğneyen ve genel ahlakı bozanlar hakkında cezai yaptırım” isteyen yasa teklifini meclise sundu. Çölleşme, tarım ve hayvancılıkta gerileme, güç, barajlar, köprüler, limanlar, körfezler, memleketler arası işbirliği ve dayanışmalar meclis kürsüsünden ulusun temsilcilerine aktarmaya çalıştığı şeylerden bazılarıydı.
Türk Hava Kurumunun Ankara’daki uçak ve motor fabrikası da kâfi ölçüde uçak siparişi alamadığı için krize girdi ve 5 Nisan 1952’de yapılan muahede ile 4 milyon lira karşılığında MKE’ye satıldı.
Demirağ, 1957 yılında, meclisteki makûs gidişi ağır bir lisanla eleştiren tarihi bir konuşma yaptı.
Çalışanlar ortasındaki fiyat adaletsizliğinin ve uçurumun kapatılmasını isteyen yasa teklifini sundu. Bu konuşmayı yaptığı yılda hayallerini sonraki jenerasyonlara bırakarak hayata gözlerini yumdu.
Nuri Demirağ ABD’de yaşasaydı kim bilir tahminen de Boeing’in sahibi olurdu. Ayrıyeten bu türlü bir kıssa, The Aviator üslubunda bir sinemasının yapılmasını hak ediyor.
Ayla’nın, İhtilal Otomobilleri’nin yapımcılarına duyurulur.
Düzgün bir insan demiştik. Evsiz-barksız kalan Nazım Hikmet’e ve Neyzen Tevfik’e bir konut vermişti.
Filozof Ali İstek Bölükbaşı’na da meskenini açardı.
Kıymeti yıllar sonra anlaşıldı, hiç değilse memleketi Sivas’taki havaalanına Nuri Demirağ’ın ismi verildi.
Atatürk’ün de dediği üzere; “İstikbal göklerdedir. Göklerini koruyamayan uluslar, yarınlarından emin olamazlar.”
Kaynak: Onedio